W ubiegłym roku piktogramy farmaceutyczne na dobre zagościły w wielu polskich aptekach. Dziś mają status wyrobu medycznego! Umieszczenie ich na opakowaniach leków to sposób na informowanie o właściwym sposobie prowadzenia terapii i stałe przypominanie tej informacji w celu jej utrwalenia. W trakcie rozwoju piktogramów farmaceutycznych, we współpracy z Piktorex i ekspertami z Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego, ocenialiśmy w jaki sposób zastosowanie piktogramów farmaceutycznych wpływa na zmianę zachowania terapeutycznego pacjentów. Czy piktogramy na opakowaniach leków faktycznie są w stanie zmienić sposób w jaki chorzy stosują leki i zwiększyć stopień przestrzegania zaleceń terapeutycznych?

Badania praktycznej efektywności piktogramów farmaceutycznych były prowadzone w warunkach rzeczywistej praktyki farmaceutycznej w aptekach należących do sieci badawczej Farenta Research. Apteki zostały losowo przydzielone do jednej z dwóch grup: stosujących piktogramy (grupa badana) i wydających leki zgodnie ze standardową praktyką farmaceutyczną (grupa kontrolna). Pacjenci stosujący metoprolol o przedłużonym uwalnianiu byli zapraszani do udziału w badaniu polegającym na udzieleniu odpowiedzi na pytania dotyczące sposobu stosowania leku w tygodniu poprzedzającym wizytę w aptece (okres odniesienia). Podobny wywiad był przeprowadzany miesiąc później (okres oceny), aby ocenić w jaki sposób zmieniły się zachowania terapeutyczne w porównywanych grupach pacjentów – bez i z piktogramami.

Na opakowaniu metoprololu w trakcie wizyty w aptece umieszczano informacje dotyczące liczby przyjmowanych tabletek, częstości i właściwej pory ich przyjmowania, konieczności popicia leku dużą ilością wody oraz zakazu rozkruszania i rozgryzania tabletek o przedłużonym uwalnianiu. Wszystkie piktogramy użyte w badaniu były wcześniej zwalidowane, aby upewnić się, że grafika jest właściwie rozumiana i nie wprowadza pacjentów w błąd. Dla całkowitej pewności użyto w badaniu prototypowych piktogramów graficzno-tekstowych, które dziś są standardem w aptekach.

Subiektywne oceny nawyków odnośnie stosowania leków dokonywane przez samych pacjentów mogą być czasem lepsze niż rzeczywistość i podnosić poziom przestrzegania zasad terapii. Zastosowane w badaniu skale oceny adherencji i konserwatywny sposób analizy danych brały pod uwagę ten efekt. Każda deklaracja pacjenta nt. sposobu stosowania leku była klasyfikowana jako zgodna z zalecaniami terapeutycznymi lub niezgodna z nimi. Jedynie co trzeci pacjent uczestniczący w badaniu deklarował podczas wstępnego wywiadu w aptece pełne przestrzeganie wszystkich ocenianych w badaniu zasad terapii metropolem. U 66% pacjentów stwierdzono występowanie co najmniej jednej bariery dla prawidłowej adherencji: czynników ekonomicznych, behawioralnych, związanych z pamięcią i działaniami leku.

W grupie pacjentów, którzy otrzymali w aptece lek z piktogramami doszło do istotnej poprawy w zakresach: regularności stosowania leku (zarówno nieomijania pojedynczych dawek jak i stosowania ich o stałej porze dnia), popijania wodą i niekruszenia tabletek, w porównaniu z grupa kontrolą, w której nie obserwowano zmian lub występowało pogorszenie. Piktogramy użyte w badaniu spełniły swoje zadanie zmieniając zachowanie pacjentów na zgodne z zaleceniami terapeutycznymi.